Ενας φιλόσοφος και ένας θεολόγος συζητούν για τον ρόλο της θρησκείας

• «Η θρησκεία είναι δικαίωμα του καθενός και υποχρέωση κανενός», έλεγε ο φιλόσοφος Φερνάντο Σαβατέρ σε μια παλαιότερη συζήτηση με τον θεολόγο Χοσέ Μαρία Καστίγιο, στην εφημερίδα «Ελ Παϊς», και υπενθύμιζε πως ο Νίτσε υποστήριζε πως «υπάρχουν ιδέες που έχουν εξήγηση και άλλες ιστορία.

  Ο Θεός, μού φαίνεται πως είναι μια ιδέα που μπορεί να έχει ιστορία, αλλά όχι εξήγηση».

  «Εμένα -απαντούσε ο Χοσέ Μαρία Καστίγιο- ο Θεός μού δημιουργεί την αίσθηση του σεβασμού και του κινδύνου. Σεβασμό γιατί είμαι πιστός και κίνδυνο γιατί στο όνομά του διαπράττονται οι μεγαλύτερες βαρβαρότητες. Υπάρχει αυτή η μυστηριώδης σχέση ανάμεσα στη θρησκεία και τη βία. Μια σχέση που στο χριστιανισμό παίρνει σοβαρές διαστάσεις καθώς πιστεύει σε έναν Θεό που επιζητεί τη θυσία, και επιπλέον τον θάνατο και το αίμα του γιου του, προκειμένου οι άνθρωποι να φτάσουν σε αυτόν. Ο Νίτσε μιλούσε για έναν Θεό βαμπίρ... Από μεταφυσικής πλευράς, η ιδέα του Θεού δεν έχει διέξοδο γιατί πρόκειται για την εναρμόνιση της απόλυτης καλοσύνης με την απόλυτη εξουσία σε αυτόν τον κόσμο που ζούμε και αυτό είναι εξαιρετικά αντιφατικό. Δεν είναι προφανής η ύπαρξη του Θεού και ούτε μπορούμε να το μάθουμε ποτέ, αλλά γνωρίζουμε τη χρησιμότητά του: το βλέπουμε σήμερα στην Ισπανία. Η Εκκλησία και η Δεξιά χρησιμοποιούν τον Θεό, αλλά κατά την άποψή μου, αυτή η στάση είναι απαράδεκτη. Στην Ισπανία χρησιμοποιούν το όνομα του Θεού για κάθε θέμα».

  Χρησιμεύει ο Θεός ως παρηγοριά απέναντι στον θάνατο;

  Σαβατέρ: «Οι λειτουργίες της κοινωνικής ραχοκοκαλιάς που απαρτίζουν τους νόμους και το Σύνταγμα, υπήρξαν πριν από τις θρησκείες. Ωστόσο, από τον 17ο αιώνα, η θρησκεία πέρασε σε ένα επίπεδο πιο προσωπικό από όπου έπρεπε να δει από την αρχή και πέρα από τον φόβο του θανάτου, την άρνηση της ιδέας της απώλειας που είναι το μεγάλο αίνιγμα και το μεγάλο αγκάθι της ανθρώπινης κατάστασης: το ότι είμαστε θνητοί μάς κάνει να σκεπτόμαστε. Η ιδέα του θανάτου είναι μια ιδέα που κανείς δεν μπορεί να αποδεχθεί. Ο Ροσφουκό έλεγε: "Ούτε τον ήλιο, ούτε τον θάνατο μπορούμε να κοιτάξουμε κατάματα". Ενα από τα "καπνισμένα γυαλιά", μέσα από τα οποία βλέπουμε τον θάνατο, είναι η ιδέα του Θεού και της σωτηρίας, η ιδέα πως κάποιος θα ασχοληθεί μαζί μας, παρ' όλο που θα μας τιμωρήσει. Πως δεν θα μας αφήσει να χαθούμε από παντού. Αυτό εξακολουθεί να χρησιμεύει με τον έναν ή τον άλλο τρόπο, γιατί η διαπραγμάτευση της κατάστασής μας με τον θάνατο ποτέ δεν υπήρξε εύκολη υπόθεση».

  Χοσέ Μαρία Καστίγιο: «Μπροστά στον πόνο, η θρησκεία εξακολουθεί να προσφέρει θετικό ρόλο για πολλούς ανθρώπους καθώς κάνει πιο υποφερτή την αρρώστια, τα γηρατειά, την απώλεια αγαπημένων προσώπων. Σήμερα, βέβαια, δεν γίνεται να προσφέρει σιγουριά, γιατί όλα είναι ασαφή. Η ελπίδα στη μετά θάνατον ζωή βοηθά ορισμένους ανθρώπους, όμως για κάποιους άλλους είναι πραγματικός κίνδυνος: όπως στην περίπτωση του τρομοκράτη που θυσιάζεται σκεπτόμενος πως θα κερδίσει για πάντα τον Παράδεισο. Ωστόσο, υπάρχει και η άλλη εκδοχή, αυτή της υποταγής στο πεπρωμένο: η σιωπηρή αποδοχή των πάντων μπροστά στις αδικίες που δεν θα έπρεπε να επιτρέπουμε. Θυμάμαι συχνά τον μεγάλο υποστηρικτή των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στις ΗΠΑ, τον Μάρτιν Λούθερ Κινγκ που έλεγε: "Οταν οι άνθρωποι θα αναφέρονται στις μεγάλες βαναυσότητες του 20ού αιώνα, θα διαπιστώνουν πως τα χειρότερα δεν τα διέπραξαν οι φαύλοι, αλλά οι καλοί άνθρωποι με τη σιωπή τους". Και αυτό είναι φοβερό».

  Σαβατέρ: «Υπάρχει και η ιδέα του Μαρξ πως η θρησκεία είναι το όπιο του λαού... Σήμερα η θρησκεία μπορεί να είναι όντως το όπιο για κάποιους, γιατί έτσι μπορούν να υπομείνουν τις φυσικές καταστροφές και την εξουσία σαν να είναι μέρος της θεϊκής βούλησης. Ομως, σε άλλες περιπτώσεις δεν λειτουργεί σαν όπιο, αλλά σαν κοκαΐνη, γιατί για τον τρομοκράτη η θρησκεία είναι ένα τρομερό διεγερτικό.

  Το περίεργο είναι πως αυτά αφορούν μόνο τις μονοθεϊστικές θρησκείες. Στην Παλαιά Διαθήκη, σε κάθε τέσσερις σελίδες υπάρχει και μια προτροπή για γενοκτονία. Το Κοράνι είναι γεμάτο παρακινήσεις για τον αφανισμό των άπιστων και την εξάπλωση των πιστών του Ισλάμ σε ολόκληρο τον κόσμο».

  tsiorou@enet.gr
•